Książka: od czytania do recenzowania

Co było najpierw? Czytanie, czy pisanie? Literatura jest nieodłącznym elementem naszego życia. Możemy spotkać ją w domu, a potem w szkole oraz w wielu innych miejscach. Zaspokaja ciekawość i wywołuje refleksję, która prowadzi nas do pytania, jak napisać recenzję książki? Nie ma w tym nic dziwnego – można to postrzegać, jako naturalną dla człowieka chęć wyrażenia opinii, kształtowania jej.

Recenzja jest obecnie bardzo często widywanym gatunkiem tekstu. Znajdziemy ją w prasie, czy internecie, jednak będzie się różnić swoją budową i objętością. Inaczej napisze ją publicysta do pisma literackiego, inaczej dziennikarz do pisma kolorowego, inaczej redaktor portalu, a nawet bloger książkowy. Dlaczego? Przede wszystkim każda z tych przestrzeni do publikacji różni się pod względem tematycznym, objętościowym, jest skierowana do różnych czytelników. W tym przypadku nie powinno się zadawać tylko pytania Jak napisać recenzję książki?, ale trzeba dodać: gdzie ona ma zostać opublikowana i dla jakiego czytelnika ją piszemy? Co lubimy literaturze i czego od niej oczekujemy? Dlaczego chcemy recenzować dzieła literackie? Odpowiedzi na te pytania wskażą nam, jak zrealizować wspomniany gatunek.

Jakie recenzje znajdziemy w prasie?

Recenzje w pismach literackich zazwyczaj nie są oszczędne w słowach. Krytyk analizuje i poddaje ocenie wszystkie walory i wady książki, biorąc pod uwagę jej gatunek i tematykę fabuły. Skupia się również na samej konstrukcji oraz warstwie tekstowej, używając często pojęć krytyczno-literackich. Znajdziemy tu też odbiór, czy interpretację recenzenta. W pismach kolorowych recenzje są zdecydowanie krótsze. Te, w których uwidacznia się sam recenzent poprzez narrację pierwszoosobową często też kojarzą się czasem z felietonem. Z kolei, gdy krytyk się nie ujawnia w opisany wcześniej sposób, to wywołuje pewien dystans, ale opinia może również być dla czytelnika bardziej przekonująca. Dlaczego? Odbiorca w pierwszym przypadku może zobaczyć, że to krytyk uważa, iż książka ma wartką fabułę.  W drugim recenzent skraca to do samego sformułowania, że książka ma wartką fabułę. Dalej autorem jest jedna osoba, ale przy drugim wariancie u czytelnika może pojawić się myśl, że więcej, niż jedna osoba tak uważa. Jak, więc napisać recenzję książki? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Zależy, jak recenzent chce być odbierany i, jak ma odbierać jego tekst czytelnik.

Jak wyglądają recenzje w sieci?   

Przejdźmy teraz do przestrzeni internetowej, która różni się od poprzednio opisywanej, prasowej. Przede wszystkim dlatego, że teksty publikowane w sieci można w wielu przypadkach edytować już po ich publikacji. Druk nie pozwala na to. Kolejną bardzo ważną różnicę stanowi fakt, że jedną z idei powstania internetu była demokratyzacja przekazu medialnego. Co to oznacza w praktyce w przypadku gatunku, jakim jest recenzja? Za jej pisanie, a potem publikowanie może się zabrać każdy niezależnie od przygotowania do tego lub jego braku. Z jednej strony jest to szansa dla młodych adeptów sztuki dziennikarskiej, czy blogerów, a z drugiej sprawia, że nie wszystkie teksty nazywane przez autorów recenzjami nimi są. Można powiedzieć, że jest on niezwykle zmienny w przestrzeni sieciowej. Jednak warto pamiętać, że tworzenie hybryd gatunkowych nie jest niczym złym, wręcz jest to ciekawe, ale powinien być zachowany jeden warunek: znajomość rodzajów tekstów najlepiej w wymiarze praktycznym, na podstawie których je tworzymy, czyli świadomość. Na tej podstawie można rozróżnić recenzje adeptów sztuki redaktorskiej pisane metodą prób i błędów, osób piszących zgodnie z normami tylko i wyłącznie recenzji oraz recenzje pisane świadomie z wykorzystaniem nie tylko form wspomnianego gatunku. Żadnego z przedstawionych zjawisk nie postrzegam w sposób negatywny. W końcu nie popełnia błędów tylko ten, kto nic nie robi. Co zrobić, więc, żeby dowiedzieć, jak napisać recenzję książki? Dowiadywać się i pisać – łączyć teorię z praktyką.

Od czego zacząć, by przewędrować od czytania do recenzowania?

Przejdźmy teraz do samego recenzowania książek, ale zanim to się stanie, jakiś tytuł powinien wzbudzić nasze zainteresowanie, skłonić do przemyśleń, wywołać emocje pozytywne lub negatywne. Po prostu zaciekawić. Nie zawsze pierwsze wrażenie jest trafne, ale warto kształtować własne opinie samemu, co nie oznacza, ze nie możemy przeczytać recenzji kogoś innego, by dowiedzieć się, co ta osoba sądzi o publikacji. Często też sięgamy po książki, ponieważ lubimy sposób pisania danego autora. Motywacje są różne. Innym razem powód może stanowić współpraca z organizacją twórczą, wydawnictwem, czy samym autorem. Po raz kolejny pojawia się pytanie: jak napisać recenzję książki? Odpowiedź jest banalnie prosta. Szczerze, niezależnie od powodu, dla którego po lekturę sięgamy.

Tekst recenzencki z założenia nie jest gatunkiem neutralnym. Książka może nam się podobać lub nie, albo znajdziemy w niej jednocześnie elementy, które przypadną nam do gustu oraz takie, które zdecydowanie nie będą w naszym guście. Podczas współpracy recenzenckiej jeden z autorów opowiedział mi o sytuacji, która miała miejsce między nim, a inną osobą, która miała przeczytać i ocenić jego książkę. Otrzymał wtedy propozycję następującą: negatywna recenzja może być za darmo, a za pozytywną ten pisarz ma zapłacić. Pomijam już fakt, że coś takiego podchodzi bardziej pod copywriting, niż pod dziennikarstwo.. Jednak też trudno mi tutaj znaleźć logikę. Szczerze mówiąc, ja bardziej męczę się koniecznością czytania książki, która mi się nie podoba w  jakiś sposób, na przykład poprzez to, w jaki sposób pisze pisarz. Te, które są w moim guście czyta mi się lekko i szybko, a przede wszystkim z przyjemnością. To może nie odpowiada na pytanie, jak napisać recenzję książki, ale warto przynajmniej wiedzieć, że jest to gatunek publicystyczny, w którym wyrażamy opinię, a nie reklamowy.

Literatura – jak ją recenzować?

Literatura jest bardzo różnorodna. Różnorodny jest też sposób do kształtowania i wyrażania opinii na poszczególne gatunki książek. Zacznijmy od powieści oraz opowiadań. Tutaj naszą uwagę powinny zwrócić sposób prezentowania fabuły, styl autora, konstrukcja tekstu i wiele innych czynników. Akcja takich utworów prozatorskim może się toczyć w świecie rzeczywistym i aktualnym, dawnym oraz całkowicie zmyślonym przez twórcę. Zwracamy uwagę na spójność tego świata przedstawionego lub realizm. W przypadku poezji ukształtować opinię można, widząc poetykę i styl, konstrukcję i charakter utworów, użyte środki stylistyczne i warstwę metaforyczną, a także przekaz subiektywnie odebrany przez czytelnika. Podobnie jest w przypadku prozy poetyckiej. Wyszczególnione tu zastały tylko najważniejsze elementy, więc radziłabym zajrzeć też do literatury przedmiotu, by dowiedzieć się, jak napisać recenzję książki.

Recenzowana jest także literatura faktu, w której skład wchodzą biografie, autobiografie, wspomnienia, wywiady, książki historyczne i tak dalej. Mamy tutaj do czynienia z prozą bez fikcji – przynajmniej tak powinno być. W zależności od rodzaju publikacji, oceniamy w niej inne elementy. Nie tylko ocenie podlega warstwa tekstowa, ale też graficzna, ponieważ często znajdują się tam wycinki prasowe, skany dokumentów i innych źródeł, plakaty, czy fotografie. To powinno trochę wyjaśnić kwestię, jak napisać recenzję książki.

Od czytania do recenzowania – właśnie od miłości do książek oraz ciekawości wszystko się zaczyna. Każda publikacja niesie ze sobą nie tylko historię, czy fabułę, ale również przesłanie. Styl pisarza również jest czymś ważnym – lubię takie dzieła literackie, w których pisarz wydaje się być charakterystyczny i rozpoznawalny poprzez styl oraz budowanie tej warstwy tekstowej. Szukam w książkach nieszablonowości oraz indywidualizmu, a także historii z człowiekiem w roli głównej. Jednak każdy poszukuje w swoich wędrówkach nie tylko literackich, czegoś innego. Jak napisać recenzję książki? Zanim odpowiecie sobie na to pytanie, warto określi, jakie są Wasze oczekiwania od tych dzieł kultury.